Hoe navigeer je door toenemend nationalisme in internationale zakelijke relaties?

De wereld wordt kleiner, maar paradoxaal genoeg ook steeds meer verdeeld. Ongebreidelde globalisering heeft extreem nationalisme aangewakkerd, en als leider of ondernemer merk je dat dagelijks. Chinese elektrische auto's die plots met extra tarieven worden belast. Handelsoorlogen die je leveringsketens verstoren. Partners die plots nationalistisch retoriek gaan hanteren. Brexit-achtige scenario's die markten ontwrichten. Je staat voor een fundamentele vraag: hoe beweeg je je bedrijf door deze geopolitieke stormen, zonder je kompas kwijt te raken?

Dit is geen abstract probleem meer. Dit raakt je dagelijks: van leveranciers die plots onbereikbaar zijn vanwege sancties, tot klanten die twijfelen aan 'buitenlandse' producten. Van expats die zich onwelkom voelen, tot internationale samenwerkingen die onder druk staan. Waar de globalisering ons decennia van groei heeft gebracht, zien we nu de keerzijde: toenemend neo-nationalistisch verzet tegen allerlei globaliserende verschijnselen. De vraag is niet of je hiermee geconfronteerd wordt, maar hoe je er slim op anticipeert.

De nieuwe geopolitieke realiteit: wanneer handel politiek wordt

We leven in een tijd waarin een tweet van een president je toeleveringsketen kan ontwrichten, waarin handelspartners plots 'strategische rivalen' worden genoemd, en waarin je expats zich afvragen of ze nog welkom zijn. Op EU-niveau waren er in 2024 veel stemmingen over antidumping- en antisubsidiezaken, veelal gericht op China. De stemming over extra invoertarieven op Chinese elektrische auto's stuitte op veel weerstand in China. Het daarop volgende onderzoek van China tegen de invoer van EU-varkensvlees en zuivel raakt meerdere Nederlandse bedrijven.

Dit is de nieuwe werkelijkheid: economie en geopolitiek zijn onlosmakelijk verweven. Wat betekent dat concreet voor jouw organisatie? Het betekent dat je als leader niet meer kunt volstaan met puur zakelijke overwegingen. Je moet verstaan van machtsbalansen, culturele gevoeligheden, en het vermogen ontwikkelen om door politieke turbulentie te navigeren zonder je eigen koers te verliezen.

De kracht van culturele intelligentie in een gepolariseerde wereld

Nationalisme is vaak geworteld in diepe culturele angsten: angst voor identiteitsverlies, voor economische marginalisering, voor het onbekende. Als internationale ondernemer kun je deze emoties niet wegdenken of wegdiscussiëren - maar je kunt er wel mee leren omgaan. De sleutel ligt in culturele intelligentie: het vermogen om te begrijpen wat er werkelijk speelt achter nationalistische retoriek.

Neem de Brexit: op het oppervlak ging het over soevereiniteit en regelgeving, maar onderliggend speelden gevoelens van culturele vervreemding en economische angst. Wie dat begreep, kon beter anticiperen op de gevolgen en zijn strategie aanpassen. Wie alleen naar de economische argumenten keek, werd verrast door de emotionele kracht van de beweging.

Protectionisme herkennen en er slim op inspelen

Protectionisme komt in vele gedaanten: van directe handelstarieven tot subtiele 'Buy National'-campagnes, van bureaucratische vertragingen tot plotselinge regelgeving die buitenlandse bedrijven benadeel. De kunst is om deze signalen vroeg te herkennen en er proactief op te reageren, in plaats van reactief te worden overvallen.

Een interessant perspectief komt van Jan Timmer, voormalig president-directeur van Philips, die stelt: "Er is niets verkeerds aan om werkgelegenheid en kennis te behouden voor het land en proberen mee te spelen op het wereldtoneel. Frankrijk heeft een lijst met ondernemingen die niet mogen worden overgenomen." Dit toont aan dat protectionisme niet per se irrationeel is - het is vaak een bewuste strategische keuze die je moet begrijpen om ermee om te kunnen gaan.

De paradox van globalisering versus lokalisme

We zitten gevangen in een paradox: bedrijven hebben meer dan ooit globale netwerken nodig om concurrerend te blijven, terwijl politici en consumenten steeds meer 'lokaal' willen denken. Deze spanning is niet op te lossen door één van beide kanten te kiezen - de kunst is om beide te omarmen.

Denk aan de 'glocalisatie'-strategie: wereldwijd opereren, maar lokaal relevant blijven. Dat betekent niet alleen je producten aanpassen aan lokale markten, maar ook gevoelig zijn voor lokale politieke sentimenten en daar respectvol mee omgaan. Het betekent erkennen dat nationalistische gevoelens vaak legitieme zorgen weerspiegelen over economische veiligheid, culturele identiteit, of democratische controle.

Allianties bouwen in een verdeelde wereld

In een tijd van toenemend nationalisme wordt het opbouwen van duurzame allianties crucialer dan ooit. Maar hoe doe je dat als traditionele partnerschappen onder druk staan en vertrouwen schaars wordt? Het antwoord ligt in het bewust kiezen voor waardengedreven samenwerking.

Zoals Jaap Boonstra benadrukt: "Wereldwijde allianties hebben te maken met een grote diversiteit aan leden wat betreft hun lokale culturele waarden, gewoonten en regelgeving. Respect voor lokale culturen, open begrip en empathie, en het vermogen om verschillen te omarmen, zijn de sleutelwoorden." Dit is geen zwaktebod - dit is strategische wijsheid in een gepolariseerde wereld.

Van crisis naar kans: nationalisme als katalysator voor innovatie

Hier is een contra-intuïtieve gedachte: nationalisme hoeft niet per se slecht te zijn voor je business. Het kan ook een katalysator zijn voor innovatie, lokalisering van je waardeketen, en het opbouwen van diepere relaties met lokale communities. Chinese bedrijven die door handelsspanningen gedwongen werden om zelfstandiger te worden, ontwikkelden vaak sterkere eigen capabilities. Europese bedrijven die door Brexit werden gedwongen hun supply chains te heroverwegen, ontdekten nieuwe efficiënties.

Het gaat er niet om nationalisme goed of slecht te vinden - het gaat erom het te begrijpen als een kracht waar je rekening mee moet houden en waar je slim op kunt inspelen. Soms betekent dat inderdaad meer lokaal produceren. Soms betekent het juist internationaal de handen ineen slaan. Altijd betekent het luisteren naar wat er werkelijk speelt.

Praktische strategieën voor de dagelijkse realiteit

Laten we concreet worden. Hoe ga je maandag naar kantoor en pas je deze inzichten toe? Ten eerste: investeer in geopolitieke intelligentie. Net zoals je marktonderzoek doet, moet je nu ook politieke risicoanalyse doen. Welke verkiezingen komen eraan? Welke handelsverdragen staan onder druk? Waar spelen nationalistische sentimenten op die jouw sector kunnen raken?

Ten tweede: diversifieer niet alleen je markten, maar ook je culturele toegang tot die markten. Een team dat alleen uit expats bestaat, mist vaak de lokale ondertoon. Lokale partners, adviseurs, en medewerkers zijn je early warning systeem voor politieke verschuivingen.

Ten derde: ontwikkel een verhaal dat lokaal relevant is zonder je globale identiteit te verloochenen. Hoe draagt jouw bedrijf bij aan de lokale economie? Hoe respecteer je lokale waarden terwijl je internationale standaarden handhaaft? Dit verhaal moet authentiek zijn - people can smell BS from miles away, vooral in politiek gevoelige tijden.

De onderhandelingstafel in tijden van polarisatie

Onderhandelen werd moeilijker toen emotie en identiteit onderdeel werden van zakelijke deals. Waar je vroeger kon focussen op win-win economische uitkomsten, moet je nu ook rekening houden met politieke gezichtsverlies, nationale trots, en publieke perceptie. Een deal die economisch perfect is, kan politiek giftig zijn.

Zoals Nederlandse onderhandelaars regelmatig ontdekken: "Nederlandse ondernemers en professionals brengen typisch Nederlandse kwaliteiten mee in de manier waarop zij internationaal te werk gaan. Met hun vermaarde handelsgeest en sterke organisatie- en samenwerkingsvermogen boeken zij veel succes. Zij kunnen echter nog meer resultaten boeken in het buitenland als zij beter met cultuurverschillen zouden omgaan." In tijden van nationalisme wordt die culturele sensitiviteit nog crucialer.

De toekomst: naar een nieuwe vorm van internationalisme

We gaan niet terug naar de gloriedagen van de vroege globalisering. Die tijd is voorbij. Maar we hoeven ook niet gevangen te blijven in destructief nationalisme. Er ontstaat iets nieuws: een bewuster, respectvoller internationalisme dat rekening houdt met lokale gevoeligheden en nationale eigenheid.

Rob de Wijk waarschuwt ons dat we in een revolutionaire golf leven vergelijkbaar met 1848 of 1968, maar wijst ook op hoop: "Een nieuw soort leider zal de burger uit het dal moeten halen." Voor ondernemers betekent dit dat je onderdeel kunt zijn van de oplossing - door te laten zien dat internationale samenwerking en lokale belangen hand in hand kunnen gaan.

De bedrijven die dit het beste begrijpen - die lokale roots combineren met globale ambities, die culturele verschillen vieren in plaats van wegwuiven, die nationalistische sentimenten serieus nemen zonder erin mee te gaan - dat zijn de bedrijven die zullen floreren in de wereld die nu ontstaat.

Conclusie: navigatie door de storm

Toenemend nationalisme in internationale zakelijke relaties is geen tijdelijk ongemak dat wel overwaait. Het is een structurele verschuiving die een nieuwe manier van werken vereist. De ondernemers en leiders die dit begrijpen - die investeren in culturele intelligentie, geopolitieke awareness, en authentieke lokale partnerships - zullen niet alleen overleven maar floreren.

De sleutel ligt niet in kiezen tussen lokaal of globaal, tussen nationalisme of internationalisme. De sleutel ligt in het verbinden van beide werelden op een manier die respectvol, authentiek en commercieel succesvol is. Dat vereist moed, wijsheid, en een diep begrip van wat er werkelijk speelt achter de politieke retoriek.

Jouw bedrijf kan een brug zijn tussen werelden die uit elkaar dreigen te drijven. Maar alleen als je bereid bent om verder te kijken dan kwartaalcijfers en echt te begrijpen wat er leeft bij mensen aan beide kanten van die brug. Dat is geen soft skill - dat is de hardste businessvaardigheid van onze tijd. Begin vandaag nog met het opbouwen van die vaardigheid. De toekomst van je onderneming hangt ervan af.