Internationale aanpakken tegen femicide: van urgentie naar actie

Elke dag worden wereldwijd 140 vrouwen vermoord door hun partner, ex-partner of familieleden. Dit zijn geen 'crimes of passion', maar het dodelijke eindpunt van een patroon van controle, macht en geweld dat te lang werd genegeerd. Femicide – het gendergerelateerde doden van vrouwen – vormt de meest extreme manifestatie van geweld tegen vrouwen en eist wereldwijde, gecoördineerde actie.

Terwijl politici nog spreken over 'incidenten', werkten internationale organisaties al decennialang aan bewezen strategieën. Van het baanbrekende RESPECT-framework tot de Istanbul Conventie – er bestaan effectieve aanpakken die levens kunnen redden. De vraag is niet óf we femicide kunnen stoppen, maar waarom we het nog niet doen.

Het wereldwijde wakker worden: femicide als mensenrechtenschending

Lange tijd werden de moorden op vrouwen weggewuifd als 'huiselijk drama' of 'uit liefde'. Pas sinds de jaren negentig begon de internationale gemeenschap femicide te erkennen als systematische schending van mensenrechten. Wereldwijd werden in 2023 51.000 vrouwen vermoord door hun partner of familieleden – het echte aantal ligt waarschijnlijk veel hoger door onderrapportage.

Deze erkenning vormde het startpunt voor gestructureerde internationale samenwerking. Want femicide kent geen landsgrenzen: het is geworteld in diepliggende machtsverhoudingen en genderstereotypes die wereldwijd bestaan.

Het RESPECT-framework: zeven strategieën die werken

In 2019 lanceerden twaalf VN-organisaties gezamenlijk het RESPECT Women framework – een evidence-based benadering die zeven bewezen strategieën bundelt tegen geweld aan vrouwen, inclusief femicide. Dit framework is geen theoretisch document, maar een praktische routekaart gebaseerd op decennia onderzoek naar wat écht werkt.

De zeven RESPECT-strategieën vormen samen een ecosysteem van verandering: Relationship skills strengthened (relationele vaardigheden versterken), Empowerment of women (vrouwen versterken), Services ensured (dienstverlening garanderen), Poverty reduced (armoede verminderen), Environments made safe (omgevingen veiliger maken), Child and adolescent abuse prevented (kinder- en tienermishandeling voorkomen), Transformed attitudes (attitudes transformeren).

Wat dit framework bijzonder maakt, is de holistische benadering: het richt zich niet alleen op individuele slachtoffers, maar transformeert de structurele oorzaken van geweld tegen vrouwen.

De Istanbul Conventie: Europese pionier in gecoördineerde aanpak

Europa ging voorop met de Istanbul Conventie uit 2011 – het eerste juridisch bindende verdrag dat een allesomvattend kader creëert tegen geweld aan vrouwen. Deze conventie verplicht landen tot concrete actie op vier pijlers: preventie, bescherming, vervolging en gecoördineerd beleid.

Wat de Istanbul Conventie revolutionair maakt, is de multidisciplinaire monitoring door GREVIO (Group of Experts on Action against Violence against Women and Domestic Violence). Deze onafhankelijke expertengroep evalueert landen en geeft concrete aanbevelingen – geen vrijblijvende adviezen, maar verplichte implementatie-eisen.

Helaas laat implementatie nog te wensen over. Landen tekenen wel, maar schieten tekort in uitvoering. Zo zien we dat femicide-cijfers in sommige Europese landen juist stijgen ondanks de conventie.

Femicide Watch: van data naar preventie

Sinds 2015 promoot de VN Special Rapporteur on Violence against Women wereldwijd Femicide Watch-initiatieven. Deze nationale observatoria verzamelen niet alleen cijfers, maar analyseren elk femicide-geval multidisciplinair vanuit mensenrechtsperspectief.

Het doel is simpel maar revolutionair: van elk vermoorde vrouw leren hoe het kon gebeuren en wat we anders hadden kunnen doen. Femicide Watch onderzoekt systeemfalen: waarom reageerde de politie niet op eerdere meldingen? Waarom werd huiselijk geweld gebagatelliseerd? Welke waarschuwingssignalen werden gemist?

Landen met effectieve Femicide Watch systemen zien dalende cijfers. Het bewijs is er – politieke wil vaak niet.

Regionale pioniers: van Latijns-Amerika naar wereldwijde beweging

Latijns-Amerika vormde de mondiale voorhoede in femicide-wetgeving. Landen als Mexico, Argentinië en Colombia creëerden specifieke femicide-wetten die dit type moord als apart misdrijf classificeren met zwaardere straffen.

De Belem do Para Conventie uit 1994 verplichtte Amerikaanse landen tot actie tegen geweld aan vrouwen. Resultaat: van 8 landen met femicide-wetgeving groeide dit naar 16 landen in twee decennia. Deze regionale samenwerking toont dat gecoördineerde actie werkt.

Afrika en Azië volgen nu. De Maputo Protocol vereist Afrikaanse landen tot actie, terwijl in Azië civil society organisaties druk opvoeren voor femicide-erkenning.

Van wetgeving naar implementatie: de uitdagingen

Internationale verdragen zijn papier zonder implementatie. Uit Wereldbank-onderzoek blijkt dat slechts 29 van 190 landen femicide-specifieke wetgeving hebben. Nog schrikbarender: maar 11% van alle vrouwen wereldwijd leeft in landen met wettelijke bescherming tegen femicide.

Het probleem zit vaak in de uitvoering. Politie, justitie en hulpverlening werken niet samen. Waarschuwingssignalen worden genegeerd. Slachtoffers krijgen onvoldoende bescherming. Daders blijven ongestraft of krijgen te lichte straffen.

Succesvolle landen combineren wetgeving met structurele veranderingen: gespecialiseerde rechtbanken, verplichte training voor professionals, adequate financiering van opvanghuizen, en zero-tolerance cultuur voor geweld tegen vrouwen.

De veelbelovende praktijken: wat werkt echt?

Internationale ervaring toont dat multisectorale aanpakken het meest effectief zijn. Spanje introduceerde gespecialiseerde geweld-tegen-vrouwen-rechtbanken met 24/7 bescherming, waardoor femicide-cijfers daalden. Canada ontwikkelde geïntegreerde risicobeoordeling-instrumenten die gevaarlijke situaties eerder signaleren.

Australië's nationale actieplan combineert wetgeving, bewustwordingscampagnes, daderinterventies en slachtofferbescherming. Resultaat: dalende trends in partnergerelateerd geweld.

Opmerkelijk zijn ook technologische innovaties: gps-monitoring van daders, panic buttons voor slachtoffers, en AI-systemen die risicopatronen herkennen in politiedata.

De economische realiteit: femicide kost miljarden

Femicide is niet alleen een mensenrechtenkwestie, maar een immense economische last. Vrouwen die leven in angst voor geweld kunnen niet volledig participeren in onderwijs, werk en maatschappij. Hun potentieel gaat verloren.

Internationale studies tonen dat investeringen in femicide-preventie zich dubbel en dwars terugbetalen: lagere zorgkosten, minder justitiële kosten, hogere productiviteit, betere kinderontwikkeling. Preventie is niet duur – het is een investering die zich uitbetaalt.

Toch blijven overheden onderfunderen. Vrouwenorganisaties – vaak de ruggengraat van slachtofferhulp – krijgen amper structurele financiering.

COVID-19: een 'schaduwpandemie' die alles versnelde

De COVID-19 pandemie legde de urgentie van femicide-preventie pijnlijk bloot. Lockdowns transformeerden huizen in gevangenissen voor vrouwen die leefden met gewelddadige partners. VN-chef Guterres noemde het een 'schaduwpandemie'.

Maar de crisis bracht ook innovaties: online hulpverlening, digitale safe spaces, creatieve meldsystemen (zoals codes bij apothekers). Landen die al sterke systemen hadden, konden snel adapteren. Landen zonder infrastructuur bleven achter.

Post-COVID zien we dat investeringen in digitale preventie-tools blijvend voordeel opleveren.

Jonge generaties en digitale dreigingen

Femicide evolueert mee met technologie. Digitale stalking, image-based abuse, en online intimidatie vormen nieuwe vormen van controle die kunnen escaleren naar fysiek geweld. Internationale samenwerking tegen cybercrime wordt daarom cruciaal in femicide-preventie.

Tegelijkertijd biedt technologie kansen: apps die gevaar signaleren, sociale media campagnes die attitudes veranderen, online ondersteuningsnetwerken voor slachtoffers. De vraag is hoe we de voordelen benutten zonder nieuwe risico's te creëren.

De weg vooruit: van actieplannen naar echte transformatie

Internationale femicide-preventie staat op een kantelpunt. We hebben de kennis, tools en bewijzen. Wat ontbreekt is politieke wil en structurele financiering. Te veel landen blijven steken in symbolische maatregelen in plaats van systemische veranderingen.

De komende jaren zijn cruciaal. Met Beijing+30 (2025) en de SDG-review (2030) komt femicide-preventie weer prominenter op de internationale agenda. Het momentum is er – maar alleen actie zal het verschil maken.

Voor organisaties betekent dit: investeer in training, ontwikkel waarschuwingssystemen, creëer veilige meldculturen. Voor professionals: leer risicosignalen herkennen, werk multidisciplinair samen, neem slachtoffers serieus. Voor beleidsmakers: zet woorden om in daden, financier adequaat, evalueer systematisch.

Van lokaal naar globaal: jouw rol in femicide-preventie

Internationale femicide-aanpakken beginnen lokaal. Elke organisatie, elke professional, elke burger kan bijdragen. Het gaat niet alleen om spectaculaire interventies, maar om de dagelijkse keuze om geweld tegen vrouwen niet te tolereren.

Effectieve femicide-preventie vereist een ecosysteem van verandering: wetgeving die bijt, professionals die samenwerken, organisaties die veiligheid prioriteren, en een samenleving die zegt: genoeg is genoeg.

De tools bestaan. De kennis is er. Nu moeten we ze gebruiken. Want achter elke femicide-statistiek schuilt een verhaal dat anders had kunnen aflopen – met de juiste interventie op het juiste moment. Dat is geen ideaal, dat is een realistische doelstelling die internationale samenwerking binnen handbereik brengt.